Τα Δωδεκάνησα, βρίσκονται απέναντι από τις ακτές της Μικράς Ασίας, στο Ν.Α. Αιγαίο και αποτελούν γέφυρα ανάμεσα στην Δύση και την Ανατολή.
Σύμπλεγμα μικρών και μεγάλων νησιών, το αρχαίο τους όνομα ήταν Νότιες Σποράδες, αποτελούν στολίδια στο γαλάζιο του Αιγαίου πελάγους, αλλά και σταυροδρόμι πολιτισμών, αφού από τα νησιά πέρασαν πληθώρα λαών όπως Ίωνες, Δωριείς, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Ενετοί, Τούρκοι, Ιταλοί. Έτσι, κάθε κατακτητής, άφησε το δικό του οινικό αποτύπωμα, ενώ καλλιεργήθηκαν ποικιλίες οι οποίες εξαιτίας του ιδιαίτερου terroir της περιοχής, απέκτησαν φήμη σε όλον τον κόσμο.
Στη Ρόδο
Την μεγαλύτερη οινική παράδοση από τα Δωδεκάνησα την έχει η Ρόδος η οποία υπήρξε και από τις πρώτες περιοχές του Αιγαίου στις οποίες καλλιεργήθηκε το αμπέλι και παράχθηκε κρασί. Λόγω και της γεωγραφικής του θέσης, το νησί είχε πάντοτε μεγάλη σημασία στον ελληνικό κόσμο, μεγαλύτερη από το μέγεθός του, καθώς υπήρξε μεγάλη ναυτική δύναμη, αλλά και σημαντικός έμπορος κρασιών και σιτηρών κάτι που του απέφερε πολύ μεγάλα κέρδη.
Στην αρχαιότητα τα ροδίτικα κρασιά διακινούνταν μέσα σε αμφορείς πίθους και λαίνια που έφεραν σφραγίδες με τα σύμβολα του νησιού, το τριαντάφυλλο -ρόδο- ή το κεφάλι του θεού ήλιου.
Έχει ενδιαφέρον πως οι κεραμίστες χάραζαν το όνομα τους στον αμφορέα και δίπλα ένα τσαμπί σταφύλι, ένδειξη πως ο αμφορέας περιείχε ροδίτικο κρασί και βγήκε από ροδίτικο εργαστήριο. Έτσι, σήμερα μπορούμε να αναγνωρίσουμε εκατοντάδες ροδιακές λαβές με τις αντίστοιχες σφραγίδες που έχουν βρεθεί σε Αλεξάνδρεια, Σικελία, Ίστρια, Καρχηδόνα, Δήλο, Κρήτη, Παλαιστίνη και αλλού, οι οποίες επιβεβαιώνουν την μαζική παραγωγή και εξαγωγή του ροδίτικου κρασιού στα περισσότερα και μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα του τότε γνωστού κόσμου.
Η Ρόδος είναι ένας προικισμένος τόπος για αμπελοκαλλιέργεια, απολαμβάνοντας την μεγαλύτερη ηλιοφάνεια στην Ελλάδα με την καλοκαιρινή ζέστη να μετριάζεται από τις θαλάσσιες αύρες που φυσούν από τον Μάιο έως τον Σεπτέμβριο. Αν και γενικά οι συνθήκες που επικρατούν είναι ζεστές έως θερμές τα αμπέλια δεν επηρεάζονται, καθώς είναι φυτεμένα σε μεγάλο υψόμετρο κάτι που αντικατοπτρίζεται και στο στιλ των κρασιών συμπεριλαμβανομένου ενός μεγάλου ποσοστού από λεπτά και γεμάτα φρεσκάδα αφρώδη κρασιά.
Η κύρια ζώνη αμπελοκαλλιέργειας του νησιού εκτείνεται στο κεντρικό δυτικό τμήμα του με την λευκή ποικιλία Αθήρι να εντοπίζεται κυρίως στις πλαγιές του όρους Ατάβυρος σε μεσαία και μεγάλα υψόμετρα. Η φυλλοξήρα ήρθε στο νησί, όμως δεν κατάφερε να επεκταθεί λόγω της σύστασης του εδάφους. Ως εκ τούτου, στα ορεινά υπάρχουν ακόμα πολλά αυτόριζα αμπέλια ακόμα και πάνω από 70 χρονών.
Όσο για την ερυθρή ποικιλία Μαντηλαριά, στην Ρόδο την λένε Αμοργιανό, αν και καλλιεργείται στις ίδιες περιοχές η συνολική της ζώνη είναι ευρύτερη, προτιμάει χαμηλότερα υψόμετρα και περιλαμβάνει επιπλέον μερικώς την περιοχή Καμείρου και την περιοχή Πεταλούδων. Σε αντίθεση με τις άλλες νησιώτικες ζώνες ΠΟΠ κρασιών στις οποίες συμμετέχει η ποικιλία Μαντηλαριά – Πεζά, Αρχάνες και Πάρος, μόνο σε αυτήν της Ρόδου, οινοποιείται μόνη της.
Στο νησί επίσης καλλιεργούνται το λευκό Μοσχάτο και το Μοσχάτο Τρανί, από τα οποία παράγεται και ο γλυκός ΠΟΠ Μοσχάτος Ρόδου.
Τέλος μεγάλη ιστορία έχει το νησί και στην παραγωγή αφρωδών οίνων καθώς υπήρξε για πολλές δεκαετίες η κύρια πηγή ελληνικών αφρωδών με την παραδοσιακή μέθοδο – πολλά δημοφιλή κρασιά φτιάχνονται και με την μέθοδο της δεξαμενής.
Αξίζει εδώ να αναφερθούμε στην ιστορία της CAIR, η δημιουργία της οποίας ανάγεται στο έτος 1928.
Η εταιρεία Compagnia Argicola Industriale Rodi, που ιστορικά ήταν η πρώτη εταιρεία στην Ελλάδα που παρήγαγε αφρώδη με την παραδοσιακή μέθοδο, δημιουργήθηκε από Ιταλούς και μετά από την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα το 1947 πέρασε σε ελληνικά χέρια.
Στην Ρόδο παράγονται οι οίνοι: ΠΟΠ Ρόδος (λευκός, ερυθρός, αφρώδης), ΠΟΠ Μοσχάτος Ρόδου, ΠΓΕ Δωδεκάνησος.
Ποικιλίες σταφυλιών: Αθήρι, Μαλαγουζιά, Ασύρτικο, Μοσχάτο Λευκό, Μοσχάτο Τρανί, Μαντηλαριά (Αμοργιανό), Μαυραθήρικο, Sauvignon blanc, Merlot, Cabernet Sauvignon, Syrah, Tempranillo.
Οινοποιεία: Cair, Emery, Κρασιά Μερκούρης, Οινοποιείο Κουνάκη, Οινοποιείο Πιπέρη, Tatakis wines, Τριανταφύλλου Αναστασία.
Στην Κω
Οινικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η Κως η οποία επίσης έχει μεγάλη ιστορία στην παραγωγή κρασιού. Την έλεγαν και Εύκαρπο και φημιζόταν για τις εκλεκτές ποικιλίες των σταφυλιών και των κρασιών της. Ο Ιπποκράτης μάλιστα, ο πατέρας της ιατρικής που γνώριζε και εκτιμούσε το κρασί της γενέτειράς του το χρησιμοποιούσε ως θεραπευτικό μέσο και πρότεινε στον κόσμο να πίνει μαύρο δυνατό κρασί.
Η αμπελοκαλλιέργεια στο νησί γίνεται κυρίως στις βόρειες πλαγιές του όρους Δίκαιο. Παρότι η οργανωμένη παραγωγή εμφιαλωμένου κρασιού μετράει έναν αιώνα στην Κω, η εγκατάλειψη της αμπελοκαλλιέργειας από τους ντόπιους εξαιτίας της ενασχόλησής τους με τον τουρισμό, είχε σαν αποτέλεσμα τελικά το νησί να ξαναπιάσει το νήμα της αμπελοπαραγωγής και της οινοποίησης αρκετά πρόσφατα. Αυτό άλλωστε εξηγεί και τον λόγο που η ονομασία ΠΓΕ Κως θεσπίστηκε μόλις το 2008.
Στη Κω παράγονται οι οίνοι: ΠΓΕ Κως, ΠΓΕ Δωδεκάνησος
Ποικιλίες σταφυλιών: Αθήρι, Ασύρτικο, Μαλαγουζιά, Chardonnay, Sauvignon blanc, Grenache Rouge, Cabernet Sauvignon, Merlot, Mourvedre, Cinsault, Syrah, Tempranillo.
Οινοποιεία: Κτήμα Ακράνη (πρώην Αμπελώνες Τριανταφυλόπουλου), Οινοποιείο Παπακωνσταντίνου, Οινοποιείο Χατζηεμμανουήλ , Οινοποιείο Χατζηνικολάου, Skevofilax Winery, Οινουργείον Μεσαριανό, Petra Marinou Winery.
Στην Πάτμο, Λέρο, Λειψούς
Από τα υπόλοιπα νησιά του συμπλέγματος των Δωδεκανήσων ξεχωρίζει οινικά η Πάτμος, όπου αρκετά πρόσφατα ξεκίνησε και εξελίσσεται το σχέδιο «Πάτοινος». Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον αγροοικολογικό όραμα που στηρίζεται και στην φύτευση ενός βιοδυναμικού αμπελώνα είκοσι στρεμμάτων με αυτόχθονες ποικιλίες για την παραγωγή κρασιών με τοπικό χαρακτήρα. Ενδιαφέρουσα οινική παραγωγή υπάρχει και στην Λέρο ενώ τελευταία οι Λειψοί κλέβουν τις εντυπώσεις, ξεχωρίζοντας με το μοναδικό γλυκό κρασί «Αποσπερίτης» από την ποικιλία Φωκιανό που παράγει η Οινοποιητική Λειψών.
Τέλος, αν και υπάρχουν αμπέλια, τόσο στην Κάσο, όσο και στην Κάρπαθο, στη Νίσυρο, αλλά και στην Κάλυμνο, η παραγωγή κρασιού περιορίζεται προς το παρόν τουλάχιστον, στα όρια της χωρικής οινοποίησης.
Η οινική παραγωγή στο σύνολο των νησιών της Δωδεκανήσου καλύπτεται πίσω από την γεωγραφική ένδειξη ΠΓΕ Δωδεκάνησος που θεσπίστηκε το 1990.
Ποικιλίες σταφυλιών: Αθήρι, Ασύρτικο, Μαλαγουζιά, Μοσχάτο Άσπρο, Μοσχάτο Trani, Chardonnay, Sauvignon Blanc, Trebbiano, Μανδηλαριά, Grenache Rouge, Cabernet Sauvignon Merlot, Mourvedre, Cinsault, Syrah, Tempranillo.
Οινοποιεία: Πάτοινος – Patoinos, Domain de l’ Apocalypse, Οινοποιητική Λειψών, Ιοκαλλίς- Οινοποιείο Χατζηδάκη, Κτήμα Ήσυχου.
