Oικονομικό, Διοικητικό και συγκοινωνιακό κέντρο του νομού, σε υψόμετρο 710 μέτρων. H πόλη συνέβαλε τα μέγιστα στις επαναστάσεις του 19ου αι. και τον Mακεδονικό Aγώνα.
Εκεί και ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Νικολάου, το μοναστήρι της Ανάληψης, όπου οι καλόγριες φτιάχνουν ονομαστά υφαντά, χαλιά και κεντήματα, αλλά και το ιστορικό – λαογραφικό – φυσικής ιστορίας μουσείο.
Αρχαιότητες από την προϊστορική εποχή μέχρι τη Βυζαντινή περίοδο έχουν ανακαλυφθεί σε πολλά σημεία της πόλης. Στα ανατολικά της Κοζάνης, έχει ανασκαφεί νεκρόπολη, η οποία χρονολογείται από την εποχή του Σιδήρου.
Οι αρχαιότητες που βρέθηκαν εδώ μαρτυρούν την ύπαρξη μιας από τις αρχαιότερες πόλεις της αρχαίας Ελιμιώτιδας (ή Ελίμειας), της οποίας η ακρόπολη βρισκόταν στον λόφο του «Αγίου Ελευθερίου».
Στα νοτιοδυτικά της σύγχρονης πόλης, στον λόφο Σιόποτο, υπήρχε οικισμός ο οποίος ονομαζόταν Καλύβια, μεταξύ 1100 και 1300, ίχνη του οποίου υπάρχουν ακόμα.
